زلیخا عادلی، عامل توسعه خوشه فرش دستباف استان گلستان

زلیخا عادلی کارشناس فرش دستباف، متولد 1352 از شهرستان بندرترکمن است که 20سال پیش با ورود به حوزه فرش، فعالیت خود را آغاز کرده و به منظور ارتقا و رشد هنر صنعت فرش به طرح خوشه های صنعتی وارد شده است. وی دوره های آموزشی مختلف را گذرانیده و عامل توسعه خوشه فرش دستباف استان گلستان است. عادلی، معلم بوده و در دبیرستان هم تدریس کرده است. لیسانس کارشناسی فرش دستباف و ارشد مدیریت دارد. می گوید با استفاده از رشته تحصیلی اش، وارد بازار کار شده است. دو فرزند دارد. دختر و پسری که می گوید ایده های بزرگی در سر دارند و قرار است اهداف بزرگی را دنبال کنند. حدودا از زمان دانشجویی وارد بازار کار شده است. اول تا مقطع کاردانی مدیریت بازرگانی خوانده است، اما درسش را در رشته فرش ادامه می دهد و معتقد است که این حوزه را بیشتر دوست داشته و توانسته در این حوزه پیشرفت هایی هم بکند.

عادلی، موسس شرکت گل نگار ترکمن است و به عنوان کارآفرین برتر در کشور انتخاب شده و لوح تقدیر و جوایزی از معاونت حقوقی بانوان ریاست جمهوری دریافت کرده است. در حال حاضر، عامل توسعه خوشه فرش این استان است.

عادلی، چهره ای شاخص در عرصه فرش به شمار می رود و حتی در سال 94 از طرف ماهنامه طره، به همراه محمدجواد ظریف و محمدرضا نعمتی به عنوان چهره های درخشان حوزه فرش دستباف انتخاب شد.

وی در مورد تعریف عامل توسعه می گوید: عامل توسعه، در واقع علاوه بر مدیریت ارتباطی را در میان همه عوامل فرش دستباف ایجاد می کند؛ از طراحی و رنگرزی گرفته تا بافندگی، تهیه مواد اولیه و بازار فروش.

وی در مورد پیشبرد این طرح می گوید: سال اول، پروژه را مطالعه کرده و براساس نقاط ضعف و قوت این حوزه استراتژی تولید، فروش و حضور در بازارها را تدوین کرده ایم. دوره های آموزشی طراحی، بازاریابی، فروش و... از جمله اقدامات این خوشه بوده است. همچنین حضور در نمایشگاه های خارجی برای شناخت بازار، گرفتن سفارش و نمایش کاتالوگ از دیگر اقداماتی بوده که در جهت پیشبرد برنامه ها انجام شده است. نوع نمایشگاه رفتن ما هم با این تفاوت انجام می شود که برای شناخت سلیقه مشتری از کشورهای مختلف است، یعنی دیگر به این صورت نیست که فرش را بدون توجه به بازار عرضه کنیم و بعد بدون فروش برگردانیم.

در مورد سرمایه اولیه و کارآفرینی می گوید :

عادلی با تسهیلات 50 میلیون تومانی توانسته با ثبت شرکت گل نگار ترکمن، در قالب طرح پشتیبان جهت راه اندازی زنجیره تولید فرش دستباف ترکمن برای برای بیش از 20نفر به صورت متمرکز و 100نفر به صورت غیرمتمرکز اشتغال ایجاد کرده است. همچنین در دومین نمایشگاه نقش آفرینی زنان در توسعه پایدار با رویکرد زنان اشتغال زا، به عنوان کارآفرین برتر در حوزه فرش انتخاب شده است.

عادلی در میان 72 عامل توسعه کشور، تنها بانویی است که در این عرصه وارد شده است. وی در مورد تعداد بافنده های استانش می گوید: آماری که معمولاً اعلام می شود حدود 70هزار نفر است، اما از این تعداد 36هزار نفر کارت شناسایی دارند و همه این افراد زن هستند. می گوید در منطقه ما مردان فرش نمی بافند و همه بافنده ها زنان هستند و با خنده ادامه می دهد: مردان شهر ما در حاشیه فرش می نشینند و بیشتر انجام کارهایی چون رنگرزی، رفوگری و قالی شویی را بر عهده دارند.

بسته های مدیریتی در حوزه فرش دستباف در حال رشد است و قرار است با این بسته های مدیریتی، نگاه سنتی از تولید تا فروش و صادرات این دست بافته ها تغییر کند.

عادلی با بیان این جملات ادامه می دهد: شاید زمانی که فرش ایران در بازار بی رقیب بود، یکه تازی می کرد، اما الان که رقبای زیادی به بازار آمده اند دیگر آن نگاه سنتی جواب نمی دهد. باید روند تولید، دانش محور و مبتنی بر خواست بازار باشد نه تولید در خانه و عرضه در معتبرترین نمایشگاه های جهانی. عمر خوشه های فرش، تقریباً به 6سال می رسد و ما امیدواریم با این بازارسنجی بتوانیم فرش را از این حالت رکود نجات بدهیم.

در منطقه گلستان فرش اصلی، فرش ترکمن است که الان در بازارهای جهانی فروش ندارد. چون سبک خرید مردم دنیا تغییر کرده و نمی شود رنگ های تکراری را به بازار برد . رنگ قرمز در بازار آلمان جواب نمی دهد و رنگ های سرد و طرح های ساده را بیشتر می پسندند حالا اگر ما باز هم فرش های سنتی را به نمایشگاه دموتکس آلمان ببریم نتیجه نمی گیریم. ما برای برطرف کردن این ضعف کاتالوگ ارائه می دهیم براساس سلیقه آن مردم. آفریقای جنوبی فرش ترکمن را می خواهد، اما این فرش را براساس طرح و رنگ مورد نظرش.

فرش دستباف ایران گران محسوب نمی شود و اگر هم در برابر بعضی از محصولات قیمت بالاتری داشته باشد به دلیل کیفیتش است که هنوز همانند ندارد، اما اینکه ما نمی توانیم در بازارهای جهانی رقابت کنیم به دلیل نبود مجتمع های بزرگ فرش بافی در کشور است.

بنابراین نمی توانیم تولید انبوه داشته باشیم و نمی توانیم تعهدات مان را به سفارش دهنده برآورده کنیم و در قراردادهای تجاری بدقول می شویم، اما وقتی فرش ایرانی هنوز در خانه و براساس زمان بیکاری بانوان و منطبق با طرح های سنتی و قدیمی بافته می شود، راهش به بازارهای جهانی هموار نخواهد بود. الان نقشه های فرش ایرانی را با به روزآوری در هند و افغانستان می زنند. در قیمت گذاری می توانیم رقابت کنیم مثلاً با پایین آوردن تراکم و. . . اما مسئله اصلی همان بحث عدم توانایی برای پاسخ گویی به سفارش های بزرگ تجاری است.

خوشه فرش دستباف استان گلستان شامل تولیدکنندگان فرش دستباف در استان، تأمین ‎کنندگان مواد اولیه، فروشندگان، واردکنندگان و صادرکنندگان، طراحان، رنگرزها، قالیشویان، رفوگران، تمامی ارگان‎های ارائه‎دهنده خدمات کسب و کار و سازمان‎های دولتی مرتبط و همه ذی نفعان این حوزه است که سعی در برقراری تعاملی پویا میان تمامی ذی نفعان برای دستیابی به هدف اصلی خوشه است.

کمک به ذی نفعان در ایجاد و توسعه یک چشم انداز مشارکتی برای آینده، همچنین تقویت ظرفیت برای عمل بر مبنای چشم انداز مذکور است. محصولات موردنظر در خوشه فرش دستباف استان گلستان، با توجه به اصالت منطقه و ظرفیت رشد آنها شامل فرش‎های ترکمن، نایین، قشقایی، تابلو فرش و گبه است که در راستای بهبود در کیفیت و ارتقاء میزان فروش و صادرات آنها برنامه‎ریزی ‎خواهد شد.

عمده‎ترین نقاط فشار اصلی خوشه فرش دستباف عدم فعالیت‎های مدیریت بازار، عدم شناخت درست از بازارهای فرش و همچنین عدم بازاریابی اصولی و ناشناخته ماندن دست بافه‎های استان است. سعی ما این است که با ترویج بازارهای منطقه‎ای و افزایش در سهم بازارهای داخلی و بنچ مارکت‎های جهانی از یک سو و انجام اقدامات برای صادرات مستقیم دست بافه‎ها و تأمین مواد اولیه در استان از سوی دیگر بتوانیم با ورود به عرصه مستقیم صادرات دست بافه‎ها به افزایش سود 40درصدی از تولیدات خوشه دست پیدا کنیم.

عادلی در مورد نقش این خوشه‎ها در رونق اقتصادی هر منطقه می گوید: با سازماندهی درست صنایع کوچک و متوسط می‎توان به سطوحی از هم‎افزایی دست یافت به ویژه در شرایط کمبود سرمایه و با وجود کشش‎پذیری برای آن در فعالیت‎های دیگر، حداکثر بهره‎برداری را از سرمایه‎های موجود کرد. از میان الگوهای مختلف سازماندهی تولید، خوشه‎های صنعتی از حدود سه دهه است که با اتکا بر سرمـایـه‎هـای قـوام‎یـافـته صنعتی و اجتماعی خـود نقش قابل توجهی در سازماندهی زنجیره تولید صنایع کوچک و متوسط، شکل بازار، توزیع درآمـد و ایجـاد ثـروت در مناطق متعـددی از جهان داشته است.

وی ادامه می دهد که اثـرات قابـل تـوجه توسعه‎ای خوشه ها در کنار دیگر عوامل، موجب تجدیدنظر در برداشت‎های نظریه‎پردازان و طرفداران ادغام‎های عمومی شده است. بیش از یک دهه، اکثر ادغام‎ها از جنبه‎های مالی و مدیریتی با هدف انتقال دانش و کنترل بازار و نه با شکل‎گیری ادغام‎های عمودی در یک یا چند مرکز تولیدی بزرگ صورت می‎پذیرد.

خوشه‎های صنعتی به سبب برخورداری از مزایای متعدد، تأثیر قابل توجهی بر شکل‎گیری استراتژی‎ها داشته و بر اقتصاد تک تک صـنایع و کسب و کـارهـای کـوچـک در شبکه‎های همکاری صنعتی اثر گذاشته ‎انـد.

 برگرفته از مصاحبه های انجام شده با خانم عادلی